W ramach UE

Dodane przez admin dnia 09/17/2003 w kategorii Prawne aspekty terroryzmu | komentarze

Uchwalone w ramach UE przed 11 września 2001

W początkowym etapie współpracy państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej kwestia zwalczania terroryzmu traktowana była raczej jako wewnętrzny problem poszczególnych państw. Wzmożona aktywność w latach siedemdziesiątych takich organizacji jak Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech, IRA w Irlandii, formacja „Listopad 17” w Grecji czy też ETA w Hiszpanii, a także rosnące powiązania między nimi a producentami narkotyków i handlarzami bronią, legły u podstaw powstania tzw. grupy TREVI. W 1975 r. podczas nieformalnego spotkania ministrów spraw wewnętrznych krajów członkowskich Wspólnot Europejskich w Rzymie nawiązano funkcjonalną współpracę resortów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości, którą ujęto właśnie w strukturę TREVI. Nazwa tej grupy nie jest skrótem od „Terrorisme, Radicalisme, Extremisme, Violence Internationale” (dodano to później), lecz wywodzi się od nazwy słynnej rzymskiej fontanny „di Trevi” znajdującej się nieopodal miejsca obrad (darmowe porady prawne).

Utworzona dwa lata później podgrupa TREVI 1 zajęła się koordynacją współpracy antyterrorystycznej członków Wspólnot. Grupie udało się wypracować, zaakceptowaną przez wszystkie państwa członkowskie, definicję terroryzmu, za który uważa się „użycie lub usiłowanie użycia przemocy przez zorganizowaną grupę w celu zrealizowania określonych celów politycznych”. Jak widać, definicja obejmuje jedynie działania o charakterze politycznym.

W tym samym roku podczas szczytu Rady Europejskiej w Brukseli nie zaakceptowano propozycji Francji powołania „europejskiej przestrzeni sądowniczej”, w ramach której planowano podpisanie umowy w sprawie walki z terroryzmem.

Grupę TREVI od 1986 r. aktywnie włączono do prac przygotowawczych związanych z tworzeniem podstaw prawnych i instytucjonalnych przyszłej Unii Europejskiej.

Zawarcie w 1992 r. traktatu o Unii Europejskiej formalnie włączyło problematykę walki z terroryzmem do trzeciego filaru UE, czyli do wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (Justice and Home Affairs – JHA). Zgodnie z ówczesnym art. K. 1 TUE przedmiotem „wspólnego zainteresowania” państw członkowskich jest m.in. współpraca policji w celach prewencyjnych i w walce z terroryzmem, nielegalnym handlem narkotykami i innymi poważnymi formami międzynarodowej przestępczości, łącznie z koniecznymi formami współpracy celnej, oraz zorganizowaniem systemu wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej (Europol).

Konwencja o utworzeniu Europolu została podpisana w 1995 r., a Biuro zaczęło formalnie pracować w połowie 1999 r. W art. 2 ust. 1 konwencji zapisano, że jednym z jej głównych celów jest udoskonalenie i wzmocnienie efektywności działania oraz wsparcie instytucji odpowiedzialnych w unijnej „15” za zapobieganie i walkę z terroryzmem. Na Europol nałożono obowiązek zajmowania się przestępstwami, jakie zostały lub mogą zostać popełnione w trakcie działań terrorystycznych wobec życia, zdrowia, wolności osobistej lub majątku. Państwa członkowskie UE, wyraźnie zainteresowane utrzymaniem swych narodowych kompetencji antyterrorystycznych, dodały do konwencji przepis, że Europol zacznie się zajmować problematyką terroryzmu dopiero w dwa lata po ratyfikacji umowy, chyba że Rada Unii podejmie decyzje przyspieszające ten termin. Oznaczało to, że sformułowania o walce z terroryzmem miały charakter wyłącznie deklaratywny i nie szły za nimi konkretne działania. Odpowiednią decyzję w tej sprawie podjęto w grudniu 1998 r., czyli wkrótce po wejściu w życie konwencji, w związku ze znaczną aktywizacją działań algierskiej Islamskiej Grupy Zbrojnej we Francji oraz dalszą eskalacją konfliktów w Irlandii Północnej i hiszpańskim Kraju Basków.

W ramach Europolu przebiega wymiana informacji z państwami członkowskimi, opracowywana jest baza danych zawierająca listę krajowych środków prawnych i instytucjonalnych oraz kompetencji dotyczących walki z terroryzmem, prowadzone są także prace analityczne. Niestety, jakość tej współpracy pozostawia wiele do życzenia, gdyż państwa członkowskie nie były do tej pory skore do zbyt otwartej wymiany informacji zgodnie z postanowieniami Wspólnego Działania z 1996 r.; dokument ten dotyczy stworzenia i prowadzenia wszechstronnego zbioru danych w dziedzinie walki z terroryzmem, w celu ułatwienia współpracy w zwalczaniu terroryzmu między państwami Unii.

W traktacie amsterdamskim z 1997 r., mimo różnicy zdań między państwami członkowskimi, wprowadzono istotne zmiany do dotychczasowych ram współpracy antyterrorystycznej. W zmienionym art. K. 1 TUE (obecnie art. 29) zapisano, że „zapobieganie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej i innej, w szczególności terroryzmu” ma służyć „zapewnieniu obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”. Zmieniony art. K. 3 (teraz art. 32) ustanawia natomiast „wspólne działania w dziedzinie współpracy sądów w sprawach karnych”, obejmujące m.in. stopniowe podejmowanie środków ustanawiających dolne granice odnoszące się „do kar w dziedzinie przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i nielegalnego przemytu narkotyków”. W ramach III filaru określono ponadto odpowiednie ramy instytucjonalne, tj. Komitet Koordynujący, trzy Grupy Sterujące oraz wiele hierarchicznie uporządkowanych grup roboczych, składających się z ekspertów krajów członkowskich. Grupa Sterująca II, po utworzeniu Europolu, przejęła kompetencje TREVI. Podczas szczytu w Amsterdamie przyjęto ponadto „Plan UE działania na rzecz zwalczania przestępczości zorganizowanej”.

W ślad za apelem Rady Europejskiej, wyrażonym w dokumencie końcowym z nadzwyczajnego szczytu Unii w Tampere z października 1999 r., dotyczącym lepszej koordynacji działań m.in. na polu walki z terroryzmem, zapowiedziano koncentrację działań wspomnianej Grupy Roboczej w zakresie opisywania aktów terrorystycznych pojawiających się w krajach Unii, problematyki finansowania tych aktów, wzmocnienia współpracy z Europolem oraz przeciwdziałania terroryzmowi komputerowemu w Internecie.

Wspólnotowy porządek prawny (na dzień 11.09.2001) odnoszący się po części do zwalczania terroryzmu składał się z czterech elementów:

• współpracy ekstradycyjnej na mocy konwencji o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej z 30 marca 1995 r. oraz konwencji o ekstradycji z 27 października 1996 r.,
• Eurojustu, czyli komórki składającej się z ekspertów ds. zwalczania przestępczości zorganizowanej m.in. w sądownictwie i policji; 14 grudnia 2000 r. powołano tymczasowo tzw. Pro-Just, który ma wykonywać zadania Eurojustu przed jego oficjalnym utworzeniem,
• pomocy prawnej oraz współpracy w zakresie wzajemnego uznawania wyroków kryminalnych na podstawie konwencji o współpracy w sprawach karnych z 29 maja 2000 r.,
• funkcjonowania, na podstawie Wspólnego Działania z 7 lipca 1998 r., tzw. Europejskiej Sieci Sądowniczej, koordynującej współpracę międzynarodową w obszarze wymiany informacji o działaniach podejmowanych przez państwa członkowskie, w celu zwalczania przestępczości zorganizowanej.

Państwa członkowskie tworząc ww. ramy współpracy w dalszym ciągu zastrzegły sobie jednak prawo do decydującego głosu w sprawach ekstradycyjnych, a wymiana informacji odbywała się stosunkowo wolno.

We wrześniu 2001 Komisja Europejska zaproponowała dokładnie zdefiniować zjawisko terroryzmu oraz wszystkie towarzyszące mu akty w Decyzji Ramowej Rady o zwalczaniu terroryzmu. Art. 3 projektu Decyzji wymienia jako przestępstwa terrorystyczne „przestępstwa popełniane z premedytacją przez pojedyncze osoby lub grupy przeciwko jednemu lub większej liczbie krajów, ich instytucjom lub obywatelom, w celu zastraszenia ich i poważnej zmiany lub zniszczenia politycznych, gospodarczych albo społecznych struktur kraju”.

Są to: morderstwo, obrażenia cielesne, porywanie lub branie zakładników, wymuszenia, kradzieże lub rabunek z bronią w ręku, nielegalne zawładnięcie lub zniszczenie państwowych lub rządowych urządzeń, środków transportu, infrastruktury publicznej, miejsc użyteczności publicznej lub własności, produkowanie, posiadanie, wchodzenie w posiadanie, transport lub dostarczanie broni lub materiałów wybuchowych, rozprzestrzenianie substancji trujących lub powodowanie pożarów, eksplozji lub powodzi, zagrażających ludziom, własności, zwierzętom lub środowisku naturalnemu, wpływanie na/lub przerywanie zasilania wodnego, energetycznego lub innych podstawowych zasobów, atakowanie przez wpływanie na systemy informatyczne, grożenie popełnienia którymkolwiek z wyżej wymienionych przestępstw, kierowanie grupą terrorystyczną, propagowanie, wspieranie lub uczestnictwo w grupie terrorystycznej. W założeniach projektu Decyzji Ramowej grupa terrorystyczna liczy więcej niż dwie osoby, posiada własną strukturę działającą w określonym czasie i popełnia wskazane wyżej przestępstwa, poza dwoma ostatnimi. Grozić mają za nie ściśle określone kary od minimum dwóch do maksimum dwudziestu lat pozbawienia wolności.

Komisja proponuje także ujednolicenie kar za różnego rodzaju akty terrorystyczne. Wyroki miałyby wynieść od 2 do 20 lat więzienia z możliwością ukarania dożywociem w przypadku czynów szczególnie okrutnych lub popełnionych przeciwko osobom publicznym, jak prezydent czy parlamentarzyści.

Na szczycie UE w Brukseli (22.09.2001 r.) zapowiedziano także stworzenie urzędu „europejskiego prokuratora publicznego”, unijnego biura śledczego i wspólnych ekip śledczych.

W grudniu 2001 r. 14 państw UE przyjęło porozumienie dotyczące europejskich nakazów aresztowania i ekstradycji przestępców za 32 poważne przestępstwa. Ten bezprecedensowy zaczątek wspólnego wymiaru sprawiedliwości miałby przede wszystkim ułatwić ściganie przestępstw związanych z terroryzmem. Rzym jako jedyny zgłosił sprzeciw, najpierw proponując objąć nakazem tylko sześć przestępstw z unijnej listy, potem domagając się, by przesunąć wejście w życie nakazu do 2008 r. Czternastka odrzuciła te propozycje.
Belgia, Francja, Hiszpania, Luksemburg, Portugalia i W. Brytania zdecydowały o wprowadzeniu u siebie w 2003 r. europejskiego nakazu. Pozostałe kraje Unii muszą przeprowadzić u siebie zmiany prawa, a nawet konstytucji, zanim dołączą do szóstki przed wyznaczoną ostateczną datą – 1 stycznia 2004 r.

27 grudnia 2001 UE przyjęła w ramach tzw. procedury pisemnej wspólne stanowisko w sprawie stosowania określonych środków w zwalczaniu terroryzmu. W aneksie do stanowiska znalazła się lista nazwisk osób związanych z organizacjami terrorystycznymi oraz lista samych organizacji terrorystycznych. Lista ta służy przede wszystkim jako źródło informacji dla organów ścigania. Rada UE przyjęła również w procedurze pisemnej rozporządzenie w sprawie ograniczeń skierowanych przeciwko określonym osobom i podmiotom (w ramach zwalczania terroryzmu), w którym określono zasady zamrażania aktywów osób fizycznych lub prawnych podejrzanych o współpracę lub udział w organizacjach terrorystycznych. Decyzja o wpisaniu na listę jest podejmowana jednogłośnie przez kraje UE

W grudniu 2002 r. kraje UE porozumiały się w sprawie intensyfikacji współpracy między krajami członkowskimi i instytucjami unijnymi w zapobieganiu ewentualnym atakom terrorystycznym, również biologicznym, chemicznym i atomowym. Posunięcie to jest częścią szerszego antyterrorystycznego programu UE, wskazującego strategiczne cele, które należy uporządkować pod względem ważności, by poprawić ochronę ludności, środowiska, żywności i mienia przed zagrożeniem i atakami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i atomowymi. Program ma skoncentrować się na takich sektorach, jak zdrowie, środowisko i wrażliwe przemysły. Będzie on realizowany w warunkach ścisłej poufności.

Rada Ministrów i Komisja Europejska uzgodniły również, że będą ułatwiać dostarczanie praktycznej pomocy każdemu z krajów członkowskich w przypadku ataku terrorystycznego.