Polscy zamachowcy

Dodane przez admin dnia 02/10/2013 w kategorii Literatura | komentarze

Wiosną słuchałem w radio rocznicowej audycji poświęconej akcji pod Arsenałem. Indagowany przez dziennikarza ekspert oznajmił, że to była akcja „w stylu służb specjalnych”. Trudno było nie wybuchnąć śmiechem. „Służbą specjalną” tych czasów było Gestapo. Chłopcy z Szarych Szeregów – działający wbrew okupacyjnemu prawu, ukrywający się w podziemiu, atakujący siły porządkowe – byli wywrotowcami, rebeliantami. Ale taka prawda ekspertowi przez usta nie przejdzie – rewolucyjność nie jest w modzie, przeczy obowiązującej konserwatywnej wizji historii Polski. U nas wciąż obowiązuje zasada, że „wasi terroryści są naszymi bojownikami o wolność”.

Książka Rafała Górskiego odkłamuje ten mit. Pokazuje, że my Polacy też mieliśmy swoich rewolucjonistów, zamachowców, swoich – nie bójmy się tego słowa – TERRORYSTÓW. No bo jak inaczej nazwać próbę zamachu na wypełnioną wiernymi cerkiew, którą w 1892 r. planował wysadzić przyszły prezydent Ignacy Mościcki? Albo dokonywane przez Armię Krajową w 1943 r. zamachy bombowe na niemieckie dworce kolejowe? Musimy spojrzeć prawdzie w oczy: to, że aktów terroru dokonuje się w imię słusznej sprawy nie sprawia, że przestają one być aktami terroru.

Oczywiście większość przedstawianych przez Górskiego zamachów jest mniej kontrowersyjna – obiektami ataków są przedstawiciele władz okupacyjnych. Przeważają spiskowcy z nurtu niepodległościowego: tu mieści się m.in. zamach na ks. Konstantego (1862), terroryzm sztyletników w czasie powstania styczniowego,  desperacki czyn „ostatniego powstańca” Berezowskiego (1867), uczniowskie akcje w Lublinie w czasie rewolucji 1905 r., zamachy na Kutscherę i Koppego (1944) czy wysadzenie zamku w Nowym Sączu wraz z 400 niemieckimi żołnierzami (1945).

Ówczesna sytuacja sprawiała, że walka o niepodległość miała na ogół zabarwienie lewicowe – czego dowodem są dokonywane przez socjalistów zamachy na Seliwerstowa (1890), Uthoffa (1909) czy Schultzego (1918), akcje Stefana Okrzei (1905) i socjalistycznego oddziału AK (1943). Górski nie ignoruje jednak też zbrojnego wkładu prawicy w walkę niepodległościową – taki charakter miał zamach bojówki Narodowego Związku Robotniczego na Afanasjewa (1908). Mamy też coś dla feministek (które wprawdzie generalnie nie lubią przemocy – ale poza tą będącą dziełem kobiet):  dokonany przez dziewczęta zamach na Skałona (1906).

Nurt niepodległościowy, choć dominuje, nie wyczerpuje palety barw polskiego terroryzmu. Górski pisze też o Polakach internacjonalistach (Hryniewiecki 1881, Mściciele Rewolucjoniści 1911) i polskich Żydach z Żydowskiej Organizacji Bojowej (1942). Dla każdego coś ciekawego!

Wszystko to opisane jest językiem lekkim, potoczystym i obrazowym, który nie zanudzi nawet największego laika. Dodajmy do tego bogatą bazę źródłową (nie dopatrzyłem się tu tylko książki F. Ramotowskiej „Tajemne państwo polskie”, zawierającej wiele szczegółów o powstańczej Żandarmerii Narodowej czyli sztyletnikach). W zasadzie też książka wolna jest od błędów. Piszę w zasadzie, gdyż Górski powtarza bezkrytycznie tezę PRL-owskiej historiografii, że za walki bratobójcze w Łodzi 1905-1906 odpowiedzialny jest NZR. Gdyby zaś dokładniej się wczytał w pracę Monasterskiej (którą wszak przywołuje) to musiałby zauważyć, że pierwsze strzały w tej domowej wojnie oddali socjaliści z PPS (co przyznawała nawet SDKPiL).

By nie przesłodzić tej recenzji powiedzmy o uczuciu niedosytu, jakie książka zostawia. Nie do końca jasny jest klucz, według którego Górski dobierał postaci polskich zamachowców. Jeśli jest Hryniewiecki – to dlaczego nie ma polskiego anarchisty Czołgosza, który zabił prezydenta USA McKinleya? Jeśli są żydowscy bojowcy z ŻOB – to dlaczego nie ma żydowskich anarchistów z Przełomu czy Internacjonału, działających w czasie rewolucji 1905? Jeśli są Mściciele Rewolucjoniści – dlaczego nie ma zwolenników Machajskiego i komunistów z Gwardii Ludowej (zamach na Cafe Club)? Jeśli są NZR-owcy – dlaczego nie ma Eligiusza Niewiadomskiego i bojówek ONR (ich działalność opisywał Miłosz Sosnowski w pracy „Krew i honor”)?

Myślę jednak, że te luki nietrudno będzie autorowi uzupełnić. A więc – czekamy na część II.

Jarosław Tomasiewicz

Comments are closed.