Normy prawa międzynarodowego dotyczące zwalczania terroryzmu po 11 września

Dodane przez admin dnia 06/17/2004 w kategorii Prawne aspekty terroryzmu | komentarze

Współczesny system prawa międzynarodowego oparty jest przede wszystkim na normach ustanawianych w systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych. Należy jednak pamiętać o tym, iż tak jak ONZ specjalizuje się w wypracowaniu norm prawno-międzynarodowych, tak jedną z najbardziej intensywnie wcielających je w życie organizacji jest Unia Europejska. Dlatego właśnie nowa generacja środków prawno-międzynarodowych służących zwalczaniu terroryzmu przeanalizowana zostanie głównie na podstawie aktów tych dwóch organizacji.

Najważniejszym spośród dokumentów przyjętych na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych jest niewątpliwie Rezolucja 1373 (2001) Rady Bezpieczeństwa ONZ. Dokument ten określa ramy praktycznej współpracy państw w dziedzinie zwalczania terroryzmu międzynarodowego . Stanowi również punkt odniesienia dla wielu innych dokumentów przyjmowanych na forach różnych organizacji narodowych, w tym Unii Europejskiej. W Rezolucji tej Rada Bezpieczeństwa zadecydowała, iż wszystkie państwa powinny:

1. zapobiegać i zwalczać finansowanie terroryzmu;
2. spenalizować w prawie wewnętrznym dostarczanie lub zbieranie funduszy przeznaczonych na cele terrorystyczne;
3. zamrażać bez zwłoki fundusze lub inne aktywa: osób, które popełniają, uczestniczą w popełnianiu lub zamierzają popełnić akt terrorystyczny; podmiotów posiadanych lub kontrolowanych przez takie osoby; osób lub podmiotów działających w imieniu takich osób (popełniających, uczestniczących w popełnianiu lub zamierzających popełnić akt terrorystyczny) z włączeniem funduszy pochodzących lub generowanych przez własność należącą bądź kontrolowaną bezpośrednio lub pośrednio przez takie osoby (popełniające, uczestniczące w popełnianiu lub zamierzające popełnić akt terrorystyczny);
4. zabronić swoim obywatelom i wszystkim osobom przebywającym na ich terytorium tworzenia zasobów, funduszy lub innych źródeł ekonomicznych przeznaczonych bezpośrednio lub pośrednio dla osób, które popełniają, zamierzają popełnić, ułatwiają popełnienie lub uczestniczą w popełnieniu aktu terrorystycznego, podmiotów kierowanych przez takie osoby oraz osób lub podmiotów działających w imieniu takich osób;
5. powstrzymywać się od udzielania wsparcia, biernego i aktywnego, podmiotom i osobom zamieszanym w popełnianie aktów terrorystycznych;
6. podjąć wszelkie niezbędne kroki zapobiegawcze, w tym zapewnić mechanizmy wczesnego ostrzegania;
7. odmawiać udzielania schronienia osobom, które finansują, planują, wspierają lub popełniają czyny terrorystyczne;
8. zapobiegać wykorzystywaniu swoich terytoriów do planowania, finansowania, ułatwiania, lub popełniania czynów terrorystycznych skierowanych przeciw innemu państwu bądź jego obywatelom;
9. zapewniać, aby każda osoba, która uczestniczy w finansowaniu, planowaniu, przygotowaniu lub popełnianiu czynu terrorystycznego, albo we wspieraniu terrorystów, została postawiona przed sądem oraz zapewniać, aby czyny terrorystyczne zostały ustanowione w ich prawie wewnętrznym poważnymi przestępstwami kryminalnymi i były zagrożone karą, która we właściwy sposób odzwierciedla powagę czynu;
10. wspierać się wzajemnie w dochodzeniach i postępowaniach kryminalnych dotyczących finansowania terroryzmu;
11. zapobiegać ruchom terrorystów i grup terrorystycznych poprzez skuteczne kontrole graniczne, kontrolę wydawania dokumentów tożsamości oraz dokumentów podróży.

W tym dokumencie tym podjęta została decyzja o powołaniu do życia Komitetu Rady Bezpieczeństwa. Komitet ten składać się miał ze wszystkich członków Rady, a jego zadaniem miało być kontrola implementowania Rezolucji 1373 (2001). Rada Bezpieczeństwa wezwała także państwa do wzmocnienia wymiany informacji operacyjnych i informacji w postępowaniach karnych i administracyjnych, zawierania porozumień mających na celu zapobieganie i zwalczanie działań terrorystycznych, stania się stronami wszystkich konwencji i protokołów związanych ze zwalczaniem terroryzmu i dopilnowania, aby status uchodźcy nie był przyznawany osobom związanym z działaniami terrorystycznymi.

Tak jak wspomniane zostało wcześniej, Rezolucja 1373 (2001) stanowi punkt odniesienia, do którego odwołuje się wiele dokumentów przyjmowanych przez inne niż ONZ organizacje międzynarodowe i instytucje oraz podmioty stosunków międzynarodowych. Należą do nich również normy stanowione na forum Unii Europejskiej.

UNIA EUROPEJSKA

W ostatnich latach Unia realizowała działania, których kierunek nakreśliło nadzwyczajne posiedzenie Rady z dnia 20 września 2001r . Wnioski nadzwyczajnego posiedzenia Rady ogłoszone zostały w kilka dni po ataku na World Trade Center. Są one istotne ze względu na to, że przedstawiają ogólny zarys obszarów, które Unia uznaje za priorytetowe w zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego. Niniejsze opracowanie ma na celu analizę najważniejszych dokumentów przyjętych w tym celu.

DECYZJA RAMOWA RADY O ZWALCZANIU TERRORYZMU Z DNIA 13 CZERWCA 2002R.

Jednym z najważniejszych dokumentów, które kształtują obecne działania Unii Europejskiej w omawianym zakresie jest Ramowa Decyzja Rady o zwalczaniu terroryzmu z dnia 13 czerwca 2002r. (2002/475/JHA) . Decyzja składa się z 13 artykułów poprzedzonych wstępem dotyczącym ogólnych zasad zwalczania terroryzmu w ramach Unii Europejskiej.

Art. 1 decyzji ramowej mówi o przestępstwach noszących znamiona działania terrorystycznego oraz podstawowych prawach i zasadach. Art. 1 pkt 1 zawiera listę następujących czynów:

• atak na życie osoby, który może spowodować śmierć;
• atak na nietykalność osobistą osoby;
• porwanie lub wzięcie zakładnika;
• spowodowanie poważnych zniszczeń w stosunku do własności rządowej lub administracji państwowej, systemu transportowego, infrastruktury z włączeniem systemu informacyjnego, platformy wiertniczej umieszczonej na szelfie kontynentalnym, prywatnej bądź publicznej własności co może zagrozić życiu ludzkiemu lub spowodować znaczne straty ekonomiczne;
• zajęcie statku powietrznego, statku bądź innego środka transportu publicznego albo transportu towarów,
• produkcja posiadanie, nabywanie, transport, dostarczanie albo użycie broni, materiałów wybuchowych, materiałów jądrowych, broni chemicznej, biologicznej oraz prowadzenie badań odnośnie ostatnich;
• uwalnianie niebezpiecznych substancji, powodowanie pożarów, powodzi bądź eksplozji, których skutkiem może być zagrożenie ludzkiego życia;
• zakłócanie lub przerywanie dostaw wody, energii elektrycznej oraz innych podstawowych zasobów naturalnych, czego skutkiem może być zagrożenie ludzkiego życia;
• groźba popełnienia któregokolwiek w wyżej wymienionych czynów.

Odnośnie przytoczonej listy czynów art. 1 pkt 1 stanowi, iż są one czynami terrorystycznymi, jeśli ich popełnienie wyrządzić może poważną szkodę krajowi lub organizacji międzynarodowej oraz ma na celu:

• poważne zastraszenie społeczeństwa;
• bezprawne zmuszenie rządu lub organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania podjęcia jakiegokolwiek działania;
• poważne destabilizowanie lub zniszczenie podstawowych politycznych, konstytucyjnych, ekonomicznych lub społecznych struktur kraju lub organizacji.

Pkt 2 art. 1 podkreśla natomiast, iż przyjęcie Decyzji nie może mieć wpływu za zobowiązania dotyczące podstawowych praw i zasad prawnych ujętych w Artykule 6 Traktatu o Unii Europejskiej .

Art. 2 Decyzji stanowi normy odnośnie przestępstw związanych z grupami terrorystycznymi. Dla celów Decyzji „grupa terrorystyczna” definiowana jest jako ustrukturyzowana grupa więcej niż dwu osób, działająca wspólnie przez pewien okres w celu popełniania przestępstw o charakterze terrorystycznym . Art. 2 pkt 2 nakłada na państwa obowiązek spenalizowania kierowania grupą terrorystyczną (pkt 2 ppkt a) oraz uczestniczenia w jej działaniach (z włączeniem dostarczania informacji, zasobów materialnych, finansowania, o ile czyny te popełniane są ze świadomością, że przyczyniają się do popełniania aktów terroryzmu, pkt 2 ppkt b). Przestępstwa związane z aktami terrorystycznymi ujęte są w art. 3 Decyzji. Nakłada on na państwa obowiązek zapewnienia, aby w ich prawie wewnętrznym znajdą się jako przestępstwa popełnione w związku z aktami terrorystycznymi następujące czyny:

• szczególnie poważne kradzieże mające na celu popełnienie jednego z przestępstw z art. 1 pkt 1;
• wymuszenie mające na celu popełnienie jednego z przestępstw z art. 1 pkt 1;
• fałszowanie dokumentów administracyjnych mające na celu popełnienie jednego z przestępstw z art. 1 pkt 1 oraz art. 2 pkt 2 ppkt b.

Art. 4 Decyzji mówi o tym, iż podżeganie, pomaganie i współudział w popełnianiu omawianych czynów, jak również usiłowanie popełnienia ich, również powinny podlegać karze. Kary, które państwa mają nałożyć na przestępstwa z art. 1 4 decyzji powinny, zgodnie z brzmieniem art. 5, spełniać następujące warunki:

• efektywność, proporcjonalność oraz odstraszanie (z włączeniem ekstradycji);
• kary za przestępstwa związane z aktami terrorystycznymi powinny być cięższe niż w wypadku popełnienia tych samych czynów gdy ich popełnieniu nie towarzyszą okoliczności wiążące je z aktami terrorystycznymi.

Zgodnie z art. 6 Decyzji powyższe kary mogę być złagodzone w szczególnych okolicznościach, do których należą:

• odrzucenie działalności terrorystycznej;
• dostarczenie informacji niemożliwej do zdobycia przez instytucje sądownicze i policyjne w inny sposób, jeśli informacje te wspomagają zapobieganie lub łagodzenie skutków ataku terrorystycznego, zidentyfikowanie lub postawienie przed sądem innych sprawców, zgromadzenie dowodów, zapobieganie popełnianiu następnych przestępstw.

Odpowiedzialność i podleganie karze przez osoby prawne ustanowione zostało przez art. 7 Decyzji. Mówi on, iż osoba prawna może być pociągnięta do odpowiedzialności za każdy z czynów z art. 1 – 4, jeśli osoba, która jej popełnia działając indywidualnie bądź jako część organu osoby prawnej pełni w niej wiodącą rolę. Osoba prawna może zostać pociągnięta do odpowiedzialności również, jeśli powodem popełnienia czynu terrorystycznego był brak właściwego nadzoru lub kontroli ze strony osoby pełniącej wiodącą rolę. Odpowiedzialność osób prawnych nie wyklucza prowadzenia postępowania karnego przeciw osobom fizycznym, które są sprawcami, inicjatorami albo wspólnikami czynów z art.. 1 – 4.

Kary dla osób prawnym wyznacza art. 8 Decyzji. Tak jak kary dla osób fizycznych mają być one efektywne, proporcjonalne i odstraszające, powinny zawierać kary kryminalne i nie-kryminalne oraz inne kary, takie jak: wyłączenie uprawnień do świadczeń publicznych, czasowe bądź trwałe odebranie uprawnień do prowadzenie działalności komercyjnej, umieszczenie pod nadzorem sądowym, sądowy nakaz zakończenia działalności, czasowe bądź trwałe zajęcie dóbr trwałych, które mogły posłużyć do popełnienia czynu (darmowe porady prawne).

Jurysdykcja i ściganie czynów z art. 1 – 4 opisane są w postanowieniach art. 9. Każde z państw ma obowiązek na jego podstawie ustanowić swoją jurysdykcję w sprawie czynu jeśli:

• został on popełniony częściowo lub w całości na jego terytorium;
• został popełniony na pokładzie statku lub statku powietrznego pod flagą danego państwa;
• przestępca jest obywatelem państwa lub ma tam stałe miejsce zamieszkania;
• przestępstwo zostaje popełnione na korzyść osoby prawnej, która ma w nim siedzibę;
• przestępstwo zostaje popełnione przeciwko instytucjom albo ludności tego państwa, lub też przeciwko ciału Unii Europejskiej mającego w nim siedzibę.

Jeśli przestępstwo podlega jurysdykcji więcej niż jednego państwa Unii, oraz jeśli więcej niż jedno z nich może prowadzić postępowanie na podstawie tych samych faktów, państwa są zobowiązane do współpracy przy decydowaniu, które z nich powinno ścigać sprawców z rekomendacją, aby wszystkie postępowania i procedury zostały skupione w jednym państwie. Państwa zobowiązane są również na podstawie art., 9 pkt 3 do podjęcia wszelkich środków służących ustanowieniu swojej jurysdykcji w wypadku, w którym odmawiają przekazanie lub ekstradowania sprawcy czynu z art. 1 – 4 do innego państwa – strony lub państwa trzeciego. Każde państwo członkowskie powinno również zadbać, aby jego jurysdykcja dotyczyła wszystkich przestępstw z art. 2 i 4, jeśli zostały one popełnione na jego terytorium – niezależnie od tego, gdzie znajduje się baza lub teren działania grupy terrorystycznej. Art. 9 pkt 5 mówi, iż postanowienia art. 9 nie wykluczają jurysdykcji sprawowanej przez państwo w sprawach karnych na podstawie jego prawodawstwa wewnętrznego. Art. 10 Decyzji zawiera przepisy mówiące o ochronie i pomocy dla ofiar aktów terrorystycznych.

Jak łatwo zauważyć, decyzja ramowa Rady a dnia 13 czerwca 2002r. jest dokumentem niezwykle wszechstronnym. Znaleźć w niej można przepisy dotyczące wielu aspektów zwalczania terroryzmu międzynarodowego. Na forum Unii jest ona dokumentem odpowiadających Rezolucji 1373 (2001) Rady Bezpieczeństwa ONZ, stanowi bowiem ogólny zarys różnorodnych działań, jakie powinny podejmować państwa członkowskie Unii w walce z terroryzmem międzynarodowym.

DECYZJA RAMOWA RADY O WYKONYWANIU W UNII EUROPEJSKIEJ NAKAZÓW ZAMRAŻANIA WŁASNOŚCI LUB DOWODÓW Z DNIA 22 LICPA 2003R.

Omawiając działania Unii Europejskiej w dowolnej dziedzinie trzeba pamiętać o jej ekonomicznych korzeniach. Jednym z najskuteczniejszych narzędzi w dziedzinie zwalczania terroryzmu międzynarodowego, którymi posługuje się Unia Europejska są instrumenty finansowe. Dla jak najlepszego poznanie mechanizmów działań podejmowanych przez Unię warto więc zapoznać się z Decyzją Ramową Rady o wykonywaniu nakazów zamrażania własności lub dowodów w Unii Europejskiej z dnia 22 lipca 2002r. (2003/577/JHA) .

Celem Decyzji jest ustanowienie zasad według których państwa członkowskie będą rozpoznawać i wykonywać nakaz sądowy zamrożenia wydany przez instytucję sądową innego państwa członkowskiego. „Własność” podlegająca zamrożeniu, to zgodnie z zapisami Decyzji własność w każdej postaci, materialnej bądź niematerialnej, ruchomej lub nieruchomej oraz dokumenty prawne i instrumenty ustanawiające tytuł do takiej własności .

Decyzja ma zastosowanie w odniesieniu do nakazów zamrożenia własności w celu zabezpieczenia dowodów lub wynikającej z dalszego postępowania konfiskaty mienia. Art. 3 Decyzji zawiera listę przestępstw, w wypadku których nie jest konieczna weryfikacja pod względem podwójnej przestępczości czynu o ile w państwie występującym o zamrożenie własności są one obciążone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności :

• uczestnictwo w organizacji przestępczej,
• terroryzm,
• handel ludźmi,
• handel narkotykami i innymi substancjami odurzającymi,
• wykorzystywanie seksualne dzieci i pornografia dziecięca,
• nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi,
• korupcja,
• oszustwo,
• pranie dochodów z przestępstw,
• podrabianie walut, w tym Euro,
• przestępstwa związane z komputerami,
• przestępstwa związane z kreowaniem zagrożenia dla środowiska naturalnego,
• ułatwianie lub nieprawne wejście do domu,
• morderstwo, poważne uszkodzenie ciała,
• nielegalny handel ludzkimi tkankami i organami,
• porwanie, przetrzymywanie osoby, wzięcie zakładników,
• rasizm i ksenofobia,
• zorganizowany lub zbrojny napad,
• nielegalny handel dobrami kultury,
• wymuszenia,
• podrabiani i piractwo dóbr,
• podrabianie dokumentów administracyjnych,
• podrabianie środków płatniczych,
• nielegalny handel hormonami,
• nielegalny handel materiałami radioaktywnymi,
• handel skradzionymi pojazdami,
• gwałt,
• podpalenia,
• zbrodnie z zakresu działania Międzynarodowego Trybunału Karnego,
• bezprawne zajęcie statku lub samolotu,
• sabotaż.

Państwo może uznać również inne czyny za podstawę wykonania nakazu zamrożenia, o ile czyny te stanowią przestępstwo również w jego prawie wewnętrznym. Zgodnie z postanowieniami art. 5 Decyzji, państwa powinny jak najszybciej podjąć właściwe środki dla wykonania otrzymanego nakazu zamrożenie. Okres jego trwania powinien być określony w nakazie. Państwa członkowskie powinny upewnić się, że każda zainteresowana strona, również działająca w dobrej wierze trzecia strona, znajdzie środki w systemie prawnym umożliwiające odwołanie się od decyzji o zamrożeniu.

Przepisy dotyczące zwalczania finansowania terroryzmu oraz zamrażania dochodów, które mogą pochodzić z działań o charakterze terrorystycznym, należą do najskuteczniejszych środków zwalczania terroryzmu międzynarodowego. Trzeba bowiem pamiętać, że do prowadzenia działań terrorystycznych na szeroką skalę potrzebne są znaczne środki finansowe. Dlatego właśnie tak cenne są normy ustanawiane właśnie w dziedzinie instrumentów finansowych.

OCENA SYSTEMÓW PRAWNYCH I ICH WDRAŻANIA NA POZIOMIE KRAJOWYM

Mówiąc o Unii Europejskiej należy cały czas pamiętać, że nie jest to organizacja międzynarodowa, a forma współpracy, która zmierza do realizacji kolejnych etapów integracji europejskiej. Dlatego właśnie wiele działań Unii realizowanych jest przez wprowadzanie zmian przez jej państwa w prawie wewnętrznym. 28 listopada 2002r. przyjęta została Decyzja Rady ustanawiająca mechanizm ewaluacji systemów prawnym i ich implementacji na poziomie krajowym w walce z terroryzmem międzynarodowym (2002/996/JHA) . Stanowi ona o powołaniu mechanizmu służącego ocenie narodowych przedsięwzięć w walce z terroryzmem międzynarodowym. Każde państwo członkowskie powinno upewnić się, że jego instytucje sądownicze w pełni będą współpracować w wykonywaniu zadań mechanizmu. Ocenie mechanizmu podlegać będą każdorazowo inne kwestie, ustaleniu także podlegać będzie częstotliwość oceniania krajowych systemów prawnych. Każdorazowo również powoływani będą eksperci w zależności od tematu i zakresu przepisów, które będą podlegać ocenie podczas danego etapu.

Na podstawie przytoczonej decyzji Rady można wywnioskować, iż Unia Europejska nie tylko dąży do stanowienia norm prawa i przepisów dotyczących walki z terroryzmem międzynarodowym, ale również do oceny ich realizacji w praktyce przez państwa członkowskie.

EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA

Europejski Nakaz Aresztowania ma zgodnie z postanowieniami Decyzji Ramowej z 13 czerwca 2002r. nakładać na państwa obowiązek wzajemnego uznawania przez ich organy sądownicze nakazów aresztowania i wykonywanie ich . Państwo adresat ma w myśl postanowień decyzji obowiązek aresztowania i wydania osoby dla celów przeprowadzenia postępowania sądowego albo wyegzekwowania nakazu sądowego lub nakazu zatrzymania.
Państwa mają obowiązek stosować nakaz aresztowania na zasadzie wzajemności. Postanowienia Decyzji w żaden sposób nie naruszają podstawowych praw człowieka zapisanych w Traktacie on Unii Europejskiej.
Europejski nakaz aresztowania może zostać wystawiony na okres maksymalnie 12 miesięcy, jeśli w państwie wystawiającym nakaz wydany został wcześniej wyrok sądowy lub nakaz zatrzymania na co najmniej 4 miesiące.

Europejski nakaz aresztowania nakłada na państwa obowiązek uznawania nakazu aresztowania wydanego w celu ścigania następujących przestępstw, o ile są one czynami karalnymi w myśl prawa państwa wystawiającego nakaz oraz jeśli w myśl tego prawa zagrożone są nadzorem sądowym bądź nakazem zatrzymania na okres 3 lat, przy czym nie stosuje się do nich zasady podwójnej przestępczości czynu:

• udział w organizacji przestępczej,
• terroryzm,
• handel ludźmi,
• wykorzystywanie seksualne dzieci i pornografia dziecięca,
• nielegalny handel narkotykami i substancjami psychotropowymi,
• nielegalny handel bronią, amunicją I materiałami wybuchowymi,
• korupcja,
• oszustwo,
• pranie dochodów z przestępstw,
• podrabianie walut, w tym euro,
• przestępstwa związane z komputerami,
• przestępstwa związane z kreowaniem zagrożenia dla środowiska naturalnego,
• ułatwianie lub nieprawne wejście do domu,
• morderstwo, poważne uszkodzenie ciała,
• nielegalny handel ludzkimi tkankami i organami,
• porwanie, przetrzymywanie osoby, wzięcie zakładników,
• rasizm i ksenofobia,
• zorganizowany lub zbrojny napad,
• nielegalny handel dobrami kultury,
• wymuszenia,
• podrabiani i piractwo dóbr,
• podrabianie dokumentów administracyjnych i handel nimi,
• podrabianie środków płatniczych,
• nielegalny handel hormonami,
• nielegalny handel materiałami radioaktywnymi,
• handel skradzionymi pojazdami,
• gwałt,
• podpalenia,
• zbrodnie z zakresu działania Międzynarodowego Trybunału Karnego,
• bezprawne zajęcie statku lub samolotu,
• sabotaż.

Polska i pozostałe państwa przystępujące do Unii Europejskiej zobowiązały się honorować tzw. europejskie nakazy aresztowania od pierwszego dnia członkostwa, 1 maja – poinformowała w piątek Komisja Europejska . Europejski nakaz aresztowania, który ma uprościć i skrócić procedury wydawania sobie nawzajem osób oskarżanych o ciężkie przestępstwa, miał obowiązywać w całej Unii od 1 stycznia 2004 roku. Uzgodnione wspólnie w grudniu 2001 roku jednolite reguły w tej dziedzinie zobowiązują państwa członkowskie do niemal automatycznego wydawania takich osób, w tym własnych obywateli, na podstawie decyzji podjętej przez uprawnione władze (sądownicze) innego państwa UE. Podstawową zmianą, która nastąpi wraz z wprowadzeniem europejskiego nakazu aresztowania, jest to, że każde państwo ma w zasadzie obowiązek automatycznego uznania – w terminie do trzech miesięcy – takiego nakazu wydanego przez uprawnione władze innego państwa.

PODSUMOWANIE

Zaprezentowane opracowanie stanowi analizę niektórych dokumentów przyjmowanych przez organizacje międzynarodowe dążące do stworzenia systemu rozwiązań prawnych umożliwiających skuteczną walkę z terroryzmem międzynarodowym.

Niezwykle istotnym jest pamiętanie o tym, iż te systemy prawne, których powstawania świadkami jesteśmy, mogą stanowić o najważniejszych zasadach przyszłego ładu prawno-międzynarodowego. W zmieniającej się rzeczywistości społeczności międzynarodowej, w której pojawiają się nowe wyzwania, potrzebna jest również kreowanie nowych narzędzi, które posłużą utrzymaniu ładu na arenie międzynarodowej.

 

Opracował: Krzysztof Liedel

Nadkomisarz Krzysztof Liedel jest wykładowcą w Akademii Obrony Narodowej, pracuje także w Miedzyresortowym Centrum do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej i Międzynarodowego Terroryzmu.