Fundamentalizm islamski w wybranych krajach Afryki Północnej

Dodane przez admin dnia 06/27/2004 w kategorii Ciekawe artykuły | komentarze

Fundamentalizm islamski jest niewątpliwie jednym z najczęściej przywoływanych pojęć podczas omawiania współczesnych stosunków międzynarodowych. W pracy niniejszej omówiony zostanie przede wszystkim wpływ tego zjawiska na stabilność ładu międzynarodowego, ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, ze wzglądu na fakt, iż jest to najbardziej aktualny aspekt tego zjawiska.

Zanim jednak przejdziemy do omawiania sposobów funkcjonowania fundamentalizmu islamskiemu, trzeba się dokładnie przyjrzeć samemu zjawisku. Jest to konieczne ze względu na to, że w krajach kręgu kultury Islamu tożsamość religijna jest znacznie ważniejszym wyznacznikiem przynależności do grupy niż tożsamość narodowa. Co więcej to tożsamość religijna bywa składnikiem cementującym naród i umożliwiającym jego skonsolidowanie.

Omawiając zagadnienia związane z fundamentalizmem islamskim pamiętać należy, iż islam jest religią realnie angażującą całe życie wyznawcy. Co więcej jest religią angażującą i skłaniającą do aktywności całe grupy społeczne, skupiającą je w dążeniu do stworzenia „państwa Boga”(1). W wyniku istnienia takiego aspektu islamu pojawia się fundamentalizm – polityczny i ideologiczny aspekt religii. Sama nazwa zjawiska bierze się od dążenia do powrotu do „fundamentów”, pierwotnej wiary Proroka. Do powrotu do źródeł czystego islamu nawoływali już na przełomie XIX i XX wieku przywódcy lokalnych plemion na peryferiach imperiów muzułmańskich(2).

Dla celów naukowej skrupulatności należy zaznaczyć rozbieżności co do interpretacji terminologii, która stanowi szkielet tego opracowania(3). Istnieją bowiem, rzadko na co dzień odnotowywane, różnice w pojęciach dotyczącym omawianego zagadnienia. Fundamentalizm, jak już nadmieniono, jest słowem pochodzącym od potrzeby powrotu do fundamentów wiary. Warto jednak zauważyć, że w rzeczywistości słowo to używane jest najczęściej w odniesieniu do radykalnych grup religijnych, których cele definiowane są głównie politycznie, a nie w kategoriach czystości własnej wiary. Słuszniejszym w odniesieniu do tego politycznego czysto aspektu działań różnych grup byłby termin islamizm, czyli polityczny islam(4).

Jako uzupełnienie powyższego rozumowania można dodać, iż w kontekście islamskim funkcjonuje termin, który jest odpowiednikiem europejskiego pojęcia fundamentalizmu. Trend ten w islamie określany jest mianem salafizmu (al-Salafiyya). Ruch ten odwoływał się do czystego islamu, takiego, jakim był on dla Mahometa i jego towarzyszy. Odrzuca on wszelkie wierzenia, zachowania i rytuały, których nie zawiera Koran, lub które nie mają początku w słowach lub czynach Mahometa. Pozwala także wiernym na interpretowanie świętej księgi samodzielnie, nie narzucając żadnej odgórnej interpretacji pisma.

Mimo tego rozróżnienia, które z punktu poprawności językowej i metodologicznej trzeba było podkreślić, należy przyznać, iż „fundamentalizm islamski” zakorzenił się jako nazwa islamu upolitycznionego nie tylko w języku potocznym. Dlatego też przyjmiemy na potrzeby tego opracowania, które oparte jest w znacznej części na pracach przyjmujących takie właśnie nazewnictwo, iż fundamentalizm islamski to nazwa radykalizmu islamskiego.

Źródeł radykalizmu, współczesnego radykalizmu islamskiego, szukać należy w działalności Bractwa Muzułmańskiego(5). Po upadku imperium otomańskiego pojawiły się próby usunięcia islamu jako bazy nowych państw. Rozprzestrzenianie się nowych ideologii mających swoje właściwe źródła w kulturze zachodniej, oraz stamtąd pochodzącego nacjonalizmu, jest zarazem początkiem radykalizmu islamskiego.

Tak pojęty fundamentalizm łączy ze sobą aspekty dwóch zjawisk. Z jednej strony nawiązuje do przebudzenia religijnego głosząc konieczność powrotu do źródeł, z drugiej strony w centralnym punkcie swoich zainteresowań stawia problem państwa w społeczeństwach unowocześniających się w wyniku zetknięcia z cywilizacją i kulturą Zachodu. Radykalność działań planowanych i podejmowanych przez ugrupowania i grupy realizujące ideologię fundamentalizmu sprowadza się do podstawowego zalecenia, które mówi, iż przede wszystkim należy odnowić oddolnie, na podstawach religijnych, państwo znajdujące się w procesie sekularyzacji. Dopiero tam, gdzie oddolna penetracja nie jest możliwa, koniecznym staje się obalenie władzy i wprowadzenie modelu władzy spójnego w aspekcie celowym z opisanym zaleceniem. Przyjęcie takiej linii ideologicznej wiąże się jednak niezwykle często z tendencją do realizowania wszystkich działań grupy na arenie politycznej.

Omawiając powstanie i działalność ruchów radykalnych w islamie, trzeba zatrzymać się na chwilę przy wspomnianym już Stowarzyszeniu Braci Muzułmanów. Stowarzyszenie powstało w latach 1928-1929, a założone zostało przez Egipcjanina, Hasana al-Bannę. Pierwotne postulaty Al-Banny skupiają się wokół reislamizacji społeczeństwa islamskiego. Dopiero brak reakcji władz na jego żądania skłania go do sformułowania tezy, która kieruje ruch w stronę polityki i organizuje go stopniowo w grupę mnichów-wojowników, którzy gotowi są dla realizacji postawionych celów na prowadzenie dżihadu, świętej wojny. Głównym ideologiem, oprócz założyciela, radykalizmu islamskiego, był Said Kutb. Jego dzieła do dziś stanowią punkt odniesienia dla politycznego radykalnego islamu. Jednym z najważniejszych z nich jest Fi Zilal al Qur’an (W cieniu Koranu)(6). Kutb w swoim dziele stara się przedstawić islam jako system uniwersalny i wieczny. Mówi jednak, iż aby w pełni rozwinąć swoje możliwości, islam musi zostać na nowo, w sposób dynamiczny zostać zinterpretowany. W myśli tego ideologa fundamentalizmu centralnym pojęciem staje się dżihad pojmowany jako walki przeciwko „wszelkiej władzy ludzkiej”, innej niż szariat, która sprawia, że wierzący popadają w religijną ignorancję. Jego dzieła są zachętą do walki przede wszystkim z wrogiem zewnętrznym, który reprezentuje wartości nie do pogodzenia z wiarą islamską. Dżihad, będący „wojną na drodze Boga”, staje się w tym kontekście „świętą wojną” (harb al-muqadasa), wydarzeniem zarówno na płaszczyźnie mistycznej, jako i polityczno – wojskowej(7).

W chwili powstania pierwszych bojówek i grup, które realnie kierują się taką ideologią, pojawiło się zagrożenie bezpieczeństwa na skalę międzynarodową niezależne od braków technicznych i technologicznych tychże grup. Brak lęku przed śmiercią, ataki samobójcze, jakich się podejmują, sprawiają, że fundamentaliści są groźnym przeciwnikiem z punktu widzenia bezpieczeństwa narodowego państw zagrożonych ich działaniami.

Przedstawienie historyczno – ideologicznego zaplecza fundamentalizmu islamskiego było niezbędnym z punktu widzenia tej pracy wprowadzeniem. Należy jednak zatrzymać się również na symptomach, jakie fundamentalizm powoduje w państwach Afryki Północnej, jako regionu, który podlega analizie.

W Algierii fundamentalizm islamski obecny jest już od lat siedemdziesiątych XX wieku. Działania ruchu wspierane były z zewnątrz – przez Saudyjską albo organizacje przez nią finansowane, jak Światowa Liga Arabska(8). W kraju tym działania fundamentalistów prowadzone były konsekwentnie i od podstaw. Aktywiści ruchu angażowali się w opiekę socjalną, medyczną, prawną działając głównie w dzielnicach biedoty. Pod pozorem prowadzenia działalności charytatywnej realizowali kampanię propagandową skierowaną przeciwko rządzącej partii FLN (Front Wyzwolenia Narodowego) oraz jej ideologię i obrany przez nią model socjalizmu islamskiego. Siły fundamentalistyczne Algierii skupiły się w FIS (Islamskim Froncie Wyzwolenia) i już zorganizowane politycznie rozpoczęły walkę o przejęcie władzy politycznej w kraju. Równolegle do przeprowadzanych przez władze kraju pod naciskiem społecznych stopniowych zmian społeczno – politycznych, FIS zyskiwał coraz większe poparcie. Stał się grupą na tyle silną, że aby nie dopuścić do przejęcia przez nią władze przywódcy wojskowi dokonali 11 stycznia 1992 r. zamachu stanu. W wyniku takiego rozwoju wydarzeń fundamentaliści zrezygnowali z legalnej walki o władzę, organizując się w zbrojnych grupach, które miały prowadzić wojnę partyzancką. W ten sposób powstały między innymi AIS – Islamska Armia Zbawienia oraz GIA – Islamskie Siły Zbrojne. Skala terroru kreowanego przez te ugrupowania stopniowo się zwiększała, rósł także krąg celów, przeciwko którym skierowane były ich ataki. Działania tych zbrojnych grup wspierane były nie tylko przez ich działaczy przebywających na stałe poza granicami Algierii, wspierane były także przez państwa jawnie wspierające fundamentalistów, takie jak Sudan i Irak. Zaznaczyć także trzeba, że stopniowo realizowana za pomocą metod terrorystycznych wojna przeniesiona została poza granice kraju doprowadzając do przeprowadzania aktów terrorystycznych w wymiarze międzynarodowym. Na drodze żmudnych działań politycznych stopniowo doprowadzono do sytuacji, w której w 1999 r. możliwym stało się przeprowadzenie referendum. W głosowaniu tym społeczeństwo opowiedziało się za podjęciem próby pokojowego rozwiązania konfliktu rozdzierającego kraj. Dla członków bojówek fundamentalistycznych ogłoszono zaś amnestię, z której skorzystało wielu członków AIS.
Ci, którzy się na to nie zdecydowali, pozostali w podziemiu przyłączając się go GIA, która nadal prowadzi aktywną działalność terrorystyczną odrzucając wszelkie próby kompromisu
w władzami kraju(9).

W 1987 r. sudański Narodowy Front Islamski wprowadził w czyn ideę państwa islamskiego. Ceną za stworzenie tego państw stałą się wojna domowa, będąca wynikiem oporu zarówno chrześcijańskiej i animistycznej, opierających się wprowadzeniu prawa koranicznego na całym terytorium kraju.

W Egipcie od lat osiemdziesiątych powracać zaczęły demonstracje radykalizmu frakcji, które odstąpiły od łagodzonej linii ideologicznej Braci Muzułmanów. Najbardziej agresywną z nich jest Islamski Dżihad, który podobnie jak algierska GIA realizuje swoje działanie na płaszczyźnie terrorystycznej.

Opracowanie przedstawione powyżej miało dwa cele: pierwszym z nich było zarysowanie zagadnień związanych z fundamentalizmem islamski, wątpliwości dotyczących samego pojęcia oraz najważniejszych aspektów ideologii tego ruchu. Istotnym wydawało się również wskazanie na wybranych przykładów sposobów implementowania elementów ideologii fundamentalizmu w życie społeczne i polityczne państw.

Trzeba podkreślić, iż wyraźnie daje zaobserwować się tendencja do generowania konfliktów, która ujawnia się podczas każdej próby realizowania tej ideologii. Wydaje się, iż – ujmując kwestię na poziomie ideologii właśnie – iż podstawowym problemem jest tutaj próba implementowania ładu religijnego w dynamiczne i podlegające ciągłym wpływom społeczeństwa.

Opracował: Krzysztof Liedel
Nadkomisarz Krzysztof Liedel jest wykładowcą w Akademii Obrony Narodowej, pracuje także w Miedzyresortowym Centrum do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej i Międzynarodowego Terroryzmu.

_____________
(1) J. Kaczmarek, Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław 2001, s. 71.
(2) E. Pace, P. Stefani, Współczesny fundamentalizm religijny, Kraków 2002, s. 61.
(3) G. Denoeux, The Forgotten Swamp: Navigating Political Islam, Middle East Journal, Volume IX, June 2002, Number 2, URL: http://www.mepc.org/public%5Fasp/journal_vol9/0206_denoeux.asp .
(4) ibidem.
(5) E. Pace, P. Stefani, op. cit., s. 73.
(6) ibidem, s. 78.
(7) ibidem, s. 81
(8) Ziółkowski Bogdan, Konflikty zbrojne we współczesnej Afryce. Stan obecny na tle historycznym – zarys., Toruń 2002, s. 19 – 21.
(9) ibidem, s. 42.

BIBLIOGRAFIA:
Ziółkowski Bogdan, Konflikty zbrojne we współczesnej Afryce. Stan obecny na tle historycznym – zarys., Toruń 2002
Kaczmarek Julian, Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław 2001

Pace E., Stefani P., Współczesny fundamentalizm religijny, Kraków 2002

Materiały internetowe:
Middle East Journal, Volume IX, June 2002, Number 2, The Forgotten Swamp: Navigating Political Islam, Guilain Denoeux,
URL: http://www.mepc.org/public%5Fasp/journal_vol9/0206_denoeux.asp

Comments are closed.