Atrakcyjność bankowości alternatywnej dla procederu finansowania terroryzmu – Alicja Kopciuch

Dodane przez admin dnia 02/27/2008 w kategorii Ciekawe artykuły | komentarze

Egzystowanie i działalność grup terrorystycznych jest ściśle powiązana ze zdolnością pozyskiwania przez nie środków na finansowanie celów szkoleniowo-operacyjnych. Finansowanie terroryzmu obejmuje więc nie tylko zapewnienie środków dla realizacji poszczególnych operacji (tj. zamachy 11/09), ale również – a może przede wszystkim – jest niezbędne dla funkcjonowania komórki terrorystycznej jako całości, w tym:

• pozyskiwania adeptów (w tym działalność propagandowa),
• utrzymywania bazy szkoleniowej
• zapewnienia pomocy finansowej rodzinom wykonawców akcji samobójczych
• utrzymania „infrastruktury” terrorystycznej (uposażenie, wynajem budynków, transport itp.)

Środki finansowe służące opłaceniu wymienionych wyżej wydatków mogą pochodzić z legalnych źródeł tj. dotacje przekazane przez sponsorów (osoby indywidualne lub prawne) organizacjom charytatywnym, jak również kryminalnych tj. handel narkotykami, przemyt broni, porwania, oszustwa itp. Terrorystom, podobnie jak podmiotom uczestniczącym w procederze prania pieniędzy, zależy na zakamuflowaniu prawdziwej tożsamości ostatecznych beneficjentów funduszy. W odróżnieniu jednak od transakcji związanych z praniem pieniędzy, przedmiotem transferów ukierunkowanych na finansowanie terroryzmu są najczęściej stosunkowo niewielkie kwoty. Jeśli dodatkowo charakteryzuje je legalna proweniencja, wykrycie i śledzenie tych funduszy staje się zadaniem jeszcze trudniejszym.

Tradycyjne środki do walki z procederem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu nie znajdują zastosowania w przypadku bankowości alternatywnej, zwanej też podziemną, nieformalną, (ang. underground/parallel banking). System hawala [1] (najbardziej powszechna nazwa tego rodzaju bankowości), polegający w skrócie na zdeponowaniu środków w jednym miejscu i ich wypłacie w innym bez konieczności fizycznego przemieszczania gotówki, ma swoje korzenie w tradycji starożytnych Chin, gdzie był nazywany fei quian, czyli „latającą monetą”. Za jego rozpropagowanie odpowiedzialni są arabscy kupcy, dla których stanowił skuteczną metodę zapobiegania grabieżom dokonywanym na Jedwabnym Szlaku[2] . Stał się jednak również integralną częścią gospodarek Indii, Pakistanu (lokalna nazwa: hundi), Afganistanu, Somalii i Jemenu. Źródeł jego dzisiejszej popularności w tych krajach upatruje się przede wszystkim w niezwykle licznej rzeszy imigrantów, która żyje i pracuje za granicą, a część zarobionych tam środków regularnie przesyła mieszkającej w ojczyźnie rodzinie. Hawala jest znaczącym substytutem usług bankowych w krajach, które nie posiadają żadnych działających systemów bankowych (takich jak wspomniane wcześniej Somalia czy Jemen). Służyć może również do obejścia zakazów prawnych nałożonych na import złota w Azji Południowo-Wschodniej (złoto pełni rolę oficjalnej waluty tego podziemnego systemu finansowego). Jest kojarzona z zaufaniem, stanowiącym podwalinę współistnienia lokalnych społeczności tego regionu. Złamanie powszechnie wyznawanych zasad, nieuszanowanie postanowień umowy może być równoznaczne z wykluczeniem z klanu, społeczności. W momencie, w którym jakiś członek rodziny lub społeczności nie może, bądź nie chce uregulować swoich zobowiązań, rodzina płaci należności. Jeśli nie stać na to rodziny, przychodzą w sukurs inni członkowie społeczności. Funkcjonowanie całego systemu nie może zostać zaburzone przez pojedyncze, niesubordynowane przypadki. Groziłoby to jego unicestwieniem.

Transfery wartości majątkowych realizowane przy wykorzystaniu tego systemu nie są objęte nadzorem i regulacjami państwa. Są szybkie, skuteczne i wymagają minimum formalności. Osoby świadczące usługę hawala tworzą sieć pośredników zwanych hawaladarami lub hundiwalami. Transfery funduszy stanowią zazwyczaj zajęcie o charakterze dodatkowym do ich głównej działalności biznesowej (prowadzenie sklepu, punktu internetowego itp).

Przy przekazywaniu gotówki drogą hawala, nadawca funduszy otrzymuje od hawaladara kod, który następnie przekazuje beneficjentowi. Beneficjent z kolei, w momencie odbioru gotówki, jest identyfikowany poprzez wspomniany kod, otrzymany od nadawcy. Gotówka nie przemierza oczywiście całej drogi od nadawcy do beneficjenta, ale jest pobierana ze środków, posiadanych przez hawaladara znajdującego się w kraju/miejscowości beneficjenta. Nadwyżka w kraju jednej ze stron pośredniczących (np. w kraju A dokonano więcej wpłat niż w kraju B) jest kompensowana wymianą towarową (przemyt) bądź zawyżaniem lub zaniżaniem wartości towarów/usług na fakturach. Hawali nie powinno się jednak utożsamiać tylko i wyłącznie z działalnością przestępczą (choć dla tej jest idealnym rozwiązaniem pozwalającym anonimowo i tanio przemieszczać znaczne sumy na duże odległości). Jak wspomniano wcześniej, system ten jest szczególnie ceniony przez społeczności imigrantów, a zwłaszcza te o nielegalnym statusie – za jego pośrednictwem mają możliwość korzystania z usług finansowych niedostępnych dla nich na rynku formalnym. Mając na uwadze tę podwójną funkcjonalność hawali, funkcjonariusze organów ścigania stworzyli pojęcie bialej i czarnej hawali. Biała hawala, stanowiąca większość transakcji, to transfery pieniędzy dokonywanych „w dobrej wierze” przez imigrantów. Czarna hawala utożsamiana jest natomiast z działalnością przestępczą, finansowaniem terroryzmu i procederem prania pieniędzy. Największa trudność i zarazem wyzwanie tkwią w próbie odnalezienia w gąszczu działań podejmowanych w ramach białej hawali, tych transakcji, które wskazywałyby na zaistnienie jej czarnej wersji[3] . Niewątpliwymi zaletami hawali są: szybkość wykonania transakcji (do 48 godzin w dowolnym miejscu świata), brak formalności (nie ma kont, dowodów wpłaty, zapisywania nazwisk), bezpieczeństwo (hawala to system oparty na zaufaniu), niska cena w porównaniu z cenami instytucji finansowych (w tym ominięcie konieczności płacenia podatku), dotarcie do najbardziej odległych miejsc świata. Za przykład obrazujący działanie hawali może posłużyć historia Farooq Hussaini[4] . Przebywający w Stanach Zjednoczonych Hussaini, w 1986 roku dowiedział się o poważnej chorobie swojej, mieszkającej w Indiach, matki. Na walkę z chorobą potrzebna była natychmiastowa pomoc w postaci 1000 dolarów gotówki. „Tradycyjny” bank zaoferował transfer gotówki w ciągu 15 dni. Dodatkowym utrudnieniem była odległość placówki banku od wioski, w której mieszkała matka Hussainiego. W takiej sytuacji, jedynym wyjściem wydawało się znalezienie osoby wybierającej się w krótkim czasie do Indii. Przyjaciele poradzili skorzystanie z usług osoby zajmującej się „hawalą” w Chicago. Transakcja odbyła się w sposób błyskawiczny – Hawaladar z Chicago wysłał swojemu odpowiednikowi w Indiach – za pośrednictwem faksu – polecenie przekazania matce Hussainiego 1000 dolarów. Opłata za wykonanie usługi kosztowała nadawcę (Hussainiego) 25 dolarów. Taką samą kwotę uiściła osoba odbierająca gotówkę w Indiach.

Wiele raportów wskazuje również na szerokie wykorzystywanie omawianego systemu przez islamskich ekstremistów. Od początku lat 90. Zaczął on być wykorzystywana celem finansowania operacji terrorystycznych. Finansowanie wybuchów w miastach Indii w 1993 roku odbywało się za pośrednictwem Hawaladarów w Wielkiej Brytanii, Dubaju i Indiach[5]. Pakistański hawaladar był oskarżony o uczestnictwo w finansowaniu zamachów na ambasady amerykańskie w Afryce w 1998 roku. Władze hinduskie odkryły w 2001 r. sieć punktów hawala, którymi wysługiwały się pakistańskie służby specjalne dla finansowania zbrojnych ugrupowań w Kaszmirze[6]. Dochodzenia wszczęte po 11 września 2001 r. doprowadziły władze amerykańskie do jednej z największych hawali prowadzonej w Stanach przez Somalijczyków. Grupa ta, al-Barakat, została zamknięta i oskarżona o bezpośrednie związki z al Kaidą[7]. Warte podkreślenia jest znaczenie złota jako środka płatniczego obdarzanego największym zaufaniem w krajach stosowania hawali (złoto i kamienie szlachetne, w przeciwieństwie do walut, mają stałą wartość na całej kuli ziemskiej i łatwiej jest je przetransportować).

Hawala obecna jest w kilkudziesięciu krajach świata, operując często w całkowicie legalny sposób. W Pakistanie oficjalna liczba hawaladarów wynosi 1100, a prawdopodobnie jest ich znacznie więcej. Sumy transferowane w ramach hawali w tym kraju szacuje się na ok. 5 mld dolarów rocznie. W Indiach walkę z tym systemem podejmowała swojego czasu Indira Gandhi, przyczyniając się w znacznym stopniu do ograniczenia jego rozprzestrzeniania się w tym kraju. W USA hawala jest systemem nielegalnym.

Podstawową przyczyną wzrastającego zainteresowania przestępców systemem hawala jest brak dokumentacji mogącej potencjalnie naprowadzić organy śledcze na trop osoby składającej zamówienie na usługę lub jej beneficjenta. O skali wykorzystania systemu alternatywnej bankowości świadczą liczby. Wartość dziennych transferów w ramach hawali szacuje się na miliony dolarów[8]. Poniższy schemat obrazuje proces transferowania gotówki w systemie hawala.

Nadawca (1) w kraju A udaje się ze swoimi pieniędzmi (lub inną wartością majątkową) do pośrednika wykonującego usługę hawali – Hawaladara I. Hawaladar I wydaje Nadawcy kod, który posłuży do zidentyfikowania Odbiorcy (2). Następnie wyszukuje w siatce hawaladarów znajomego (lub osobę znaną znajomemu) w miejscowości kraju B, do której mają trafić przekazane przez nadawcę środki. Dzwoni, wysyła maila lub faks do tej osoby (3) prosząc o dostarczenie właściwej sumy pod wskazany adres. Nadawca wysyła otrzymany kod do Odbiorcy (3). Hawaladar II dostarcza odpowiednią sumę (lub inne środki) Odbiorcy prosząc go o okazanie kodu (identyfikacja) (4-5). Po przekazaniu pieniędzy Odbiorcy transakcja hawali zostaje zakończona. Jedynymi śladami księgowymi wskazującymi na jej zaistnienie będzie zapis Hawaladara I obrazujący dług jaki jest on winny swojemu odpowiednikowi w kraju B.

Rządy wielu krajów, ze Stanami Zjednoczonymi na czele, oraz UE podjęły działania zmierzające do stworzenia regulacji kontrolujących działalność Hawaladarów funkcjonujących na terytoriach podlegających ich jurysdykcji. Zalecenia Financial Action Task Force (FATF), nawiązujące do systemu hawala, skupiają się na trzech najistotniejszych krokach, jakie powinny podjąć państwa w celu niedopuszczenia do finansowania tą drogą działań przestępczych i terrorystycznych. Są to:

• konieczność wprowadzenia przez jurysdykcje państw licencji lub rejestracji podmiotów świadczących tego typu usługi
• zadbanie o zgodność takich systemów z zaleceniami FATF
• doprowadzenie do sytuacji, w której jurysdykcje miałyby możliwość stosowania sankcji wobec tych systemów, jeśli usługodawcy nie dopełniliby obowiązku rejestracji lub zdobycia licencji, jak również w wypadku nie wypełniania zaleceń FATF

Próba sformalizowania systemu bankowości nieoficjalnej może przynieść dalsze przechodzenie hawali do podziemia usług finansowych (formalizacja usunie najistotniejsze zalety systemu). Jedynym racjonalnym rozwiązaniem wydaje się stworzenie takich możliwości prawno-finansowych na rynku legalnym, które pozbawią bankowość alternatywną jej atrakcyjności. Prawo rynku i w tym wypadku znajduje zastosowanie: konkurowanie ceną, szybkością wykonywanych usług, łatwiejszym dostępem do podstawowych produktów finansowych wydaje się jednym z najefektywniejszych metod minimalizowania wpływu omawianego w niniejszym artykule systemu.

[1]Samo słowo wywodzi się z języka arabskiego i jest tłumaczone jako weksel lub weksel własny. Weksel to „dokument zobowiązujący wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie”(patrz: Leksykon Finansów, red. Anna Miklewska, Warszawa 2001).

[2]Loretta Napoleoni, La nuova economia del terrorismo, wyd. Marco Tropea Editore, Mediolan 2004, s. 178.
[3]Douglas Farah, Krwawe diamenty. Tajna sieć finansowa islamskich terrorystów, Wydawnictwo M, Kraków 2007, s. 148-150.
[4]www.post-gazette.com/columnists/20031011roddy102col2p2.asp, 07.01.2008.
[5]Jost, Patrick M., Harjit Singh Sandhu, The Hawala Alternative Remittance System and Its Role in Money Laundering, Interpol General Secretariat
[6]Loretta Napoleoni, La nuova economia …, s.178.
[7]Douglas Farah, Krwawe diamenty …, s.155.
[8]Interpol, www.interpol.int/Public/FinancialCrime/MoneyLaundering/hawala, 21.09.2007.

Opracowała: Alicja Kopciuch – absolwentka stosunków międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz stypendystka Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie, specjalizująca się w tematyce przestępczości zorganizowanej, a w szczególności zapobiegania finansowaniu terroryzmu i praniu pieniędzy.

Comments are closed.