7 i 21 lipca – gotowość, odpowiedź i lekcja [sprawozdanie]

Dodane przez admin dnia 10/19/2006 w kategorii Sprawozdania | komentarze

W dniu 14 października 2005 r. odbyła się w Londynie organizowana przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii konferencja zatytułowana „7 i 21 lipca: gotowość, odpowiedź i lekcja”. Wśród uczestników konferencji znaleźli się przedstawiciele 29 krajów, 4 organizacji międzynarodowych oraz delegacja Wielkiej Brytanii przedstawiająca doświadczenia kraju w dziedzinie zwalczania terroryzmu przez pryzmat lipcowych zamachów w Londynie.

Pierwsza część konferencji poświęcona została przedstawieniu systemu zapobiegania terroryzmowi i minimalizowania jego konsekwencji w wypadku dokonania zamachu terrorystycznego.

Pierwszą spośród przedstawionych przez stronę brytyjską instytucji był JTAC – Wspólne Centrum Analiz Terroryzmu. W jego skład wchodzą przedstawiciele różnych instytucji, wśród których najważniejszymi są wywiad, policja i jednostki administracji rządowej. Analizy opracowywane przez JTAC służą nie tylko instytucjom brytyjskim jako podstawa opracowywania planów działania, przekazywane bywają także krajom partnerskim uczestniczącym w międzynarodowym wysiłku mającym na celu zwalczanie terroryzmu.

W lutym 2005 r. służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo Wielkiej Brytanii skonfrontowane zostały z konstruowanym przez wywiad obrazem zagrożenia terrorystycznego, wśród którego elementów znajdowały się:

– potencjalny atak na miękki, niechroniony cel,
– atak mający na celu spowodowanie jak największej ilości ofiar,
– atak przeprowadzony przez obywateli Wielkiej Brytanii,
– użycie podczas ataku materiałów wybuchowych konstruowanych samodzielnie.

Jak zauważyli przedstawiciele Wielkiej Brytanii, w ten sposób sformułowana analiza zagrożenie pozostawiała wiele miejsca interpretacji. Według nich taka jest charakterystyka pracy wywiadu, który wie o wielu rzeczach i wielu rzeczom zapobiega, ale nie może wiedzieć wszystkiego, ani wszystkiemu zapobiec.

Działania, które zostały podjęte przez Wielką Brytanię w związku ze spodziewanym atakiem terrorystycznym realizowane były w ramach organizacyjnych tworzonych przez COTEST – pięcioletnią strategię zwalczania terroryzmu, która oparta jest na czterech podstawowych zasadach określanych mianem „4 P” (od pierwszych liter ich nazw w języku angielskim). Należą do nich:

1. zapobieganie (Prevent) – podejmowanie działań w odniesieniu do źródeł terroryzmu;
2. ściganie (Pursue) – terrorystów i ich sponsorów, a także osób, które wspierają ich działania oraz stawianie ich przed obliczem sprawiedliwości;
3. ochrona (Protect) – obywateli i interesów państwa, czynienie ich „trudnym celem”, ścisła ochrona infrastruktury krytycznej państwa;
4. przygotowanie (Prepare) – na konsekwencje potencjalnym ataków terrorystycznych, budowanie zdolności reagowania kryzysowego i likwidowania skutków ataków.

Wszystkie wymienione wyżej zasady zwalczania terroryzmu spinają: informacja wywiadowcza oraz metody i narzędzia komunikacji ze społeczeństwem.

W Wielkiej Brytanii istnieją właściwe struktury odpowiedzialne za realizowanie rządowej strategii przeciwdziałania terroryzmowi. Należą do nich:

– Komitet Premiera ds. Terroryzmu odpowiedzialny za koordynowanie działań na szczeblu rządowym, w skład którego wchodzą kluczowi ministrowie oraz policja,
– Grupa ds. Bezpieczeństwa Ochronnego oraz Obrony Cywilnej Ministra Spraw Wewnętrznych,
– Oficjalne komitety ds. Strategii CONTEST: Komitet ds. Strategii i Realizacji, indywidualne komitety ds. „4 P” oraz Grupa ds. Zagranicznych.

W dziedzinie przygotowania kraju na potencjalne zagrożenie terrorystyczne Wielka Brytania za jeden z najważniejszych elementów systemu uznaje prowadzenie licznych ćwiczeń i szkoleń. Prowadzenie ćwiczeń „na żywo” ma trzy podstawowe cele: testowanie koordynacji działań kontr-terrorystycznych, testowanie strategicznego decydowania (stąd udział COBR – Cabinet Office Briefing Room – w skład którego wchodzą kluczowi ministrowie, którzy biorą udział w ćwiczeniach) oraz testowanie policyjnego mechanizmu dowodzenia i kontroli (command and control chain).

Podczas ćwiczeń organizowanych przez instytucje brytyjskie odpowiedzialne za zwalczanie terroryzmu znajdują się elementy, które mają wnosić realny wkład w zwiększanie zdolności reagowania na atak terrorystyczny. W ćwiczeniach biorą udział różne siły policyjne w połączeniu z właściwymi do zwalczania terroryzmu instytucjami poza-policyjnymi. Do kluczowych elementów ćwiczeń należą: operacyjne reagowanie, rządowe narzędzia kryzysowe, komunikacja publiczna i kontakty z mediami, zarządzanie kryzysowe oraz wyciągnięte wnioski. Przedstawiciele Wielkiej Brytanii sugerowali, że tę ostatnią kwestię uważają za najważniejszy element ćwiczeń – tylko wyciąganie wniosków z popełnianych błędów umożliwia usprawnianie systemu. Dlatego właśnie celem ćwiczeń nie jest ich bezbłędne przeprowadzenie, a wyłapanie luk i niedoskonałości reagowania w sytuacji realnego zagrożenia.

Za obronę cywilną i ochronę ludności w tym zakresie odpowiada w Wielkiej Brytanii Sekretariat Cywilnego Reagowania Kryzysowego. Jego bieżąca działalność skupia się na prowadzeniu analiz potencjalnych zagrożeń dla kraju i ocenianiu ich wpływu i skutków w wypadku zaistnienia. Na podstawie uaktualnianych co rok analiz stworzona została matryca zagrożeń bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego kraju, które w każdym odpowiednim okresie są analizowane w kontekście prawdopodobieństwa zajścia wydarzenia i jego potencjalnych efektów. Podstawową rolą tej organizacji jest posiadanie wiedzy o tym, co może się zdarzyć oraz określanie środków reagowania na takie wydarzenie – czyli budowanie gotowości na wszystkich poziomach, włącznie z poziomem lokalnych ratowników, którzy jako pierwsi znajdują się na miejscu zdarzenia.

Cel działania Sekretariatu, to tworzenie planów dotyczących koordynowania współpracy wszystkich poziomów reagowania, zapewnienia realizowania podstawowych potrzeb (funkcjonowania służby zdrowia, dostaw wody, żywności, transportu i usług finansowych), utrzymania zdolności reagowania na wypadek katastrof (powodzi, epidemii, konieczności masowej ewakuacji, zagrożenia atakiem bronią masowego rażenia). Plany te tworzone są w systemie kaskadowym, schodzącym od poziomu centralnego do poziomu regionalnego i lokalnego.

W wypadku zaistnienia konieczności uruchomienia mechanizmów reagowania kryzysowego na poziomie, na którym włącza się w ten proces poziom rządowy (posiedzenie COBR-a), obrady na poziomie rządowym prowadzone są pod przewodnictwem ministra, w zakresie kompetencji którego znajdują się kwestie, które spowodowały kryzys. Jedynie w wypadku kryzysu w skali narodowej powodującego katastrofę o szerokim zasięgu COBR-a zbiera się pod przewodnictwem Premiera. Jeśli na czele COBR-a stoi jeden z ministrów, wyznaczany jest on na podstawie istniejącej listy „departamentów wiodących”. Jeśli istnieją wątpliwości co do tego, kto powinien objąć przewodnictwo w zarządzaniu danym kryzysem, decyzję podejmuje Sekretariat Cywilnego Reagowania Kryzysowego.

W dniu zamachów 7 lipca COBR-a znajdowała się w trakcie obrad związanych z rozdysponowaniem środków bezpieczeństwa w związku z odbywającym się w Wielkiej Brytanii szczytem G8. Początek obrad wiązał się z koniecznością objęcia przewodnictwa przez premiera. COBR-a zajęła się następnie takimi kwestiami, jak:

– kierowanie strategiczne,
– strategia komunikacji ze społeczeństwem,
– strategia kontaktów z mediami,
– organizowanie wydobywania ciał,
– założenie centrum pomocy rodzinom ofiar,
– strategia współpracy ze społecznościami (np. muzułmańskimi).

Zamach w dniu 21 lipca zbiegły się z wyznaczonym przez Ministra Spraw Wewnętrznych posiedzeniem zaangażowanych instytucji nt. wniosków wyciągniętych z zamachów 7 lipca. W związku z tym, że nie było ofiar i konieczności uruchamiania mechanizmów reagowania kryzysowego, główny nacisk został położony na działania dochodzeniowo – śledcze.
Priorytety wg których działały instytucje rządowe w związku z zamachami 7 i 21 lipca skupiały się wokół bezpieczeństwa publicznego, wydobycia potencjalnych materiałów dowodowych, powstrzymania dalszych ataków, przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa i zaufania publicznego.

Uruchomienie mechanizmów reagowania wiązało się z koniecznością odwołania się do planów przygotowywanych przez Sekretariat Cywilnego Reagowania Kryzysowego na wypadek potencjalnych ataków. Jednocześnie dokonywano sprawdzenia „listy obecności” osób w różnych instytucjach zaangażowanych w procesy zarządzania kryzysowego. Ze względu na istniejące w Wielkiej Brytanii wielopoziomowe plany zarządzania, każda właściwa instytucja miała wytyczne co do działań, które w zakresie swoich kompetencji musi podjąć. W związku z tym rola Sekretariatu sprowadzała się do funkcji koordynacyjnych – z wyjątkiem planów postępowania z rodzinami ofiar oraz planów identyfikacji zwłok. W odniesieniu do tych dwóch kwestii plany były dopiero w fazie tworzenia. Sekretariat skoordynował również serię spotkań dotyczących kompensaty dla ofiar i ich rodzin oraz pomocy finansowej. We wszystkie działania zarządzania i reagowania kryzysowego włączona była poprzez właściwą koordynację współpracy londyńska obrona cywilna (London Resilience Team), która wykonywała swoje zadania zgodnie z własnymi kompetencjami.
Jednym z najpoważniejszych problemów wynikających z ataków w Londynie były kwestie związane z transportem. Departament Transportu posiadał – zaktualizowane po atakach w Madrycie – plany reagowania w sytuacjach kryzysowych. Istniejąca sieć kontaktów roboczych, a także kontaktów wśród kadry zarządzającej niepublicznymi środkami transportu, umożliwiała wdrażanie ich i sprawne współdziałanie.

Podczas organizowanych w Wielkiej Brytanii regularnych ćwiczeń związanych z zarządzaniem kryzysowych na wypadek ataku trudną do prawidłowego przeprowadzenia – pomimo kolejnych zmian strategii – była prawidłowa organizacja komunikacji ze społeczeństwem i mediami. Właśnie dlatego po atakach 7 lipca była to jedna ze spraw, którym poświęcono szczególną uwagę. Wszystkie wypowiedzi i opinie przedstawiane przez przedstawicieli brytyjskich służb i instytucji były spójne i prezentowały zgodny ogląd sytuacji. Możliwe to było dzięki funkcjonowaniu Centrum Koordynacji Wiadomości (News Coordynation Center), funkcjonującemu na poziomie rządowy. Było to forum spotkań i rozmów osób odpowiedzialnych za komunikację z mediami i społeczeństwem – forum uzgadniania wspólnego obrazu sytuacji, a nie poglądów.

Dochodzenie po atakach 7 i 21 lipca prowadzone było zarówno przez policję, jak i przez służby wywiadowcze. Duży wkład w wyniki dochodzenia miało używanie systematyczne kamer monitorujących, z których materiały przyczyniły się do zidentyfikowania sprawców. Kolejne aspekty pracy dochodzeniowej związane były ze współpracą międzynarodową z krajami partnerskimi oraz z analizowaniem danych telekomunikacyjnych.

Wśród wniosków, które wyciągnięte zostały z lipcowych wydarzeń przez ich uczestników jedną z najważniejszych była kwestia jasnego podziału ról i kompetencji, który umożliwia sprawne współdziałania i nie dublowanie podejmowanych aktywności. Zwrócono również uwagę, że mimo, iż Wielka Brytania na bieżąco przygotowuje się na potencjalne zagrożenie z równych źródeł, opracowany obraz potencjalnego obszaru ryzyka nie pokrywał się z realnym zagrożeniem. Mimo to, jak zwrócili uwagę przedstawiciele Wielkiej Brytanii, przeprowadzane ćwiczenia na wypadek sytuacji kryzysowych, które pozwalają ćwiczyć i testować poszczególne elementy systemu i etapy realizowania zarządzania kryzysowego, znacznie zwiększyły zdolność Brytyjczyków do podejmowania właściwych działań w sytuacjach kryzysowych.

Kolejnym wnioskiem była konieczność zorganizowania kontaktów z rodzinami potencjalnych ofiar. W związku z opracowaniem nowych procedur, takich jak mechanizm funkcjonowania centrum pomocy rodzinom ofiar, wyciągnięto wnioski odnoszące się do możliwości traktowania go nie tylko jako instytucji wspomagającej obywateli, ale także umożliwiającej im kontakt z policją, co przyczyniać się może do przyspieszenia postępów śledztwa. Aby kolejne elementy systemu działały w sposób optymalny konieczne jest również aktualizowanie i identyfikowanie na bieżąco zaplecza logistycznego.

W odniesieniu do komunikacji ze społeczeństwem i mediami, najważniejsze wnioski, jakie zostały wyciągnięte dotyczyły tego, że jednym z najważniejszych zadań, jakie ma spełniać taka komunikacja, jest „zarządzanie emocjami” i niwelowanie napięć. Dla realizacji tego celu konieczne jest używanie stonowanego sposobu wypowiedzi, a w wypadku kontaktów z rodzinami i poszkodowanymi wsparcie psychologów i osób, które posiadają umiejętności postępowania z osobami w stanie szoku lub głębokiego napięcia emocjonalnego. Podkreślono również, że komunikowanie się ze społeczeństwem istotne jest nie tylko po ataku. Właściwe kampanie społeczne, które umożliwiają informowanie i ostrzeganie społeczeństwa na wypadek potencjalnego zamachu również mogą się przyczynić do zmniejszenia ilości ofiar i zwiększenia umiejętności społeczeństwa radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych.

Ostatnia część konferencji poświęcona została planom Wielkiej Brytanii na najbliższą przyszłość w odniesieniu do minimalizowania ryzyka potencjalnego powtórzenia się ataków. Najważniejszym elementem planowanych działań jest w tym wypadku program współpracy ze społecznością muzułmańską w Wielkiej Brytanii. Będzie on realizowany na poziomie policji oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Wśród najważniejszych założeń programu znalazły się:

– ograniczanie zdolności jednostek do promowania ideologii radykalizmu muzułmańskiego,
– identyfikowanie i strategia przeciwdziałania „narracji” terrorystycznej i językowi używanego przez ekstremistów dla popularyzowania swoich idei,
– likwidowanie i przeciwdziałanie procesom radykalizacji,
– identyfikowanie jednostek i grup, które mogą stać się podatne na radykalizację, identyfikacja motywów, które to powodują.

Dla realizacji programu konieczne jest zaangażowanie społeczeństwa, zwiększenie jego czujności i pogłębienie zrozumienia tego, że tylko odpowiedzialność za samych siebie i za swoich bliskich oraz rozmawianie z policją może pomóc w zapobieżeniu powtórzeniu się tragedii w przyszłości. Wymaga to również edukowania policji na poziomie lokalnym, nadzorowania rozwoju sytuacji w więzieniach, gdzie ludzie łatwo poddają się indoktrynacji radykalizmem oraz rozwijania komunikacji pomiędzy policją i społeczeństwem.

Na poziomie ministerstwa spraw zagranicznych kampania komunikacji ze społecznościami islamskimi ma nieco inne cele. Dąży ona głównie do tego, aby zidentyfikować obecnych i potencjalnych liderów społeczności lokalnych. Poprzez nich Ministerstwo będzie się starało:

– ustanowić programy doradcze dla imamów,
– przedstawić programy pomocy i doradztwa dla madras,
– stworzyć narodowe forum ds. Radykalizacji i islamofobii,
– stworzyć islamskie ciało, którego celem miałoby być – w sytuacjach kryzysowych – odrzucanie radykalnej ideologii islamistycznej.
Wszystkie spośród tych potencjalnych programów mają być zdominowane przez brytyjskich muzułmanów.

Ostatnim elementem usprawniania systemu kontr-terrorystycznego w Wielkiej Brytanii ma być wprowadzenie nowej ustawy kontr-terrorystycznej. Jej najważniejszymi postanowieniami są regulacje dotyczące penalizacji nowych przestępstw o charakterze terrorystycznym:

– pośredniego zachęcania i podżegania do terroryzmu (jako metody realizowania celów, a nie do konkretnego ataku),
– aktów przygotowania ataku,
– szkolenia terrorystów (organizowania i uczestnictwa),
– dystrybuowanie publikacji o charakterze terrorystycznym,
– udział w obozach terrorystycznych.

Najbardziej kontrowersyjnym elementem proponowanej przez brytyjski rząd ustawy – jedynym nieakceptowanym prze partie opozycyjne, które zgodziły się na wszystkie pozostałe zapisy – jest wydłużenie okresu zatrzymania podejrzanego bez stawiania mu zarzuty do 90 dni (obecnie okres ten wynosi w Wielkiej Brytanii 14 dni).

Akt ten ma również poszerzyć podstawy na których oprzeć można uznanie danej organizacji za organizację terrorystyczną, a także uszczegółowić kwestie związane z prawem przeszukiwania, zatrzymywania i przesłuchiwania. Rząd brytyjski spodziewa się, że w początku 2006 r. akt może uzyskać królewską zgodę.

Wszystkie przedstawione w eseju fakty, opinie i wnioski pochodzą od ludzi, którzy wzięli bezpośredni udział w wydarzeniach związanych z zaistnieniem ataku terrorystycznego i sami realizowali działania, których podjęcie okazało się konieczne.

W Polsce taka sytuacja jeszcze nie miała jak dotąd miejsca, niestety nie można założyć, że pozostanie ona na zawsze wolna od terroryzmu. Tym cenniejsze wydaje się to, że w konferencji udział wzięli przedstawiciele Zespołu ds. Koordynacji Współpracy w Przeciwdziałaniu Terroryzmowi Międzyresortowego Centrum ds. Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej i Międzynarodowego Terroryzmu. Dzięki zwiększaniu wiedzy o terroryzmie, metodach zapobiegania mu i reagowania kryzysowego u źródeł tej wiedzy, implementowanie w Polsce niektórych gotowych, odpowiadających naszemu systemowi prawnemu rozwiązań, może stać się łatwiejsze i bardziej skuteczne.

Krzysztof Liedel jest naczelnikiem Wydziału ds. Terroryzmu MSWiA oraz w-ce dyrektorem ds. programowych Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas